Λ. Δ. Παπαδάκης -ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ

· 

+3

Δευτέρα τού Πάσχα και ήταν η δεύτερη φορά που έπαιρνα τον ανήφορο των Μετεώρων να επισκεφτώ κι εγώ κάποιο μοναστήρι, χωρίς επιτυχία. Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια δεν μας επετράπη η είσοδος στο Μεγάλο Μετέωρο, διότι, λέει, ήταν αργά και δεν προλαβαίναμε να προσκυνήσουμε και να αποχωρήσουμε εγκαίρως. Τούτη τη μέρα βρήκαν να τριγυρίζουν τον τόπο μιλιούνια κόσμου και η θέα τους κάθε άλλο από κατάνυξη προδιέθετε. Έκαμα αναστροφή και εγκατέλειψα.
Δεν είναι όμως μόνο τα μοναστήρια. Κείθε πέρα, στα ριζά τών μαύρων βράχων αλλά όχι και στη σκιά τους, απλώνεται η πόλη τής Καλαμπάκας. Την επισκέφτηκα ένα κυριακάτικο σούρουπο τον Νοέμβρη τού 2011 σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου “Τα Μετέωρα”, κυρίως για να ιδωθούμε και από κοντά με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, ύστερα από ένα χρόνο τηλεφωνικής και αλληλογραφικής επικοινωνίας μας. Τότε, περισσότερο ίσως και από τον ποιητή, ο οποίος και ήταν ομιλητής, θαύμασα το κοινό του. Λίγες μέρες αργότερα, αφού σχολιάσαμε τα σχετικά από τηλεφώνου με τον Χριστιανόπουλο, έγραψα σε επιστολή μου προς την πρόεδρο του συλλόγου κ. Σοφία Πετροπούλου: «…Μου δώσατε την ευκαιρία να βρεθώ, για λίγες έστω ώρες, ανάμεσά σας, ανάμεσα σε ανθρώπους, που με τον τρόπο τους αποδεικνύουν ότι η φυσική ευγένεια έχει ρίζες βαθιές στον τόπο σας και αντιστέκεται, βράχος κι αυτή θεόρατος, στη λαίλαπα των καιρών μας. Θα ήθελα επίσης να διαβιβάσετε στα μέλη τού Συλλόγου σας, αλλά και στους συντοπίτες σας την εντύπωσή μου, την οποία αποδέχθηκε αυθόρμητα και ο κ. Χριστιανόπουλος: Έχω παρευρεθεί σε εκατοντάδες εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις τής πατρίδας μας. Μπορώ λοιπόν να πω, και καθόλου δεν σας κολακεύω, ο κόσμος σας, ο κόσμος που παρακολούθησε την εκδήλωση, ήταν ο ευγενέστερος, ο ευπρεπέστερος και ο πλέον πειθαρχημένος που έχω συναντήσει. Και εδώ προφανώς έχουμε να κάνουμε με την παιδεία. Είναι λοιπόν ο κόσμος σας άξιος κάθε επαίνου…».
Μου έρχεται λοιπόν φυσικό η πόλη αυτή να διαθέτει και ένα κέντρο πολιτισμού μοναδικό πράγματι στην Ελλάδα. Πρόκειται για το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας, το οποίο ίδρυσε ο συλλέκτης και αγαπητός μου φίλος Παύλος Μπαλογιάννης. «Σκοπός τού Μουσείου», διαβάζουμε στην ιστοσελίδα του, «είναι η διαφύλαξη, μελέτη, προβολή και ανάδειξη της Ελληνικής Παιδείας και των αξιών που απορρέουν από αυτή».
Μας ξενάγησε ο ίδιος ο ιδρυτής και ψυχή τού μουσείου, και μας εισήγε σε ένα παρελθόν, το οποίο ήταν προσανατολισμένο στο να προσφέρει στον ελληνικό λαό εκείνο που τού στέρησαν οι αιώνες τής δουλείας, δηλαδή την παιδεία. Και η αγάπη τού Παύλου αυτό ακριβώς αποδεικνύει: σε αυτό τον αγώνα έχει την αξία της κάθε προσπάθεια και κάθε θεωρία, ακόμα και αν κρίθηκαν στην πράξη προβληματικές ή και αντιπαιδαγωγικές. Τα όσα εκτίθενται στις προθήκες τού μουσείου είναι τεκμήρια μιας εποποιίας. Γενιές και γενιές, ποιος με την πένα, ποιος με το πινέλο, ποιος με το σφυρί ή όποιο άλλο εργαλείο υποδείκνυε το ταλέντο του, πάσχισαν να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα, να μη μείνουν κούτσουρα. Διότι, συνήθιζαν να λέγουν, «άνθρωπος αγράμματος, ξύλον απελέκητον».
Ορίστε ορισμένα που συγκράτησα περιδιαβαίνοντας στους διαδρόμους και τις αίθουσες τού μουσείου:
Το βλέμμα ελευθερώνεται στα εκατοντάδες Αλφαβητάρια και Αναγνωστικά. Σύναξις ηρώων και ημιθέων: Τα παιδάκια τών Δούκα και Δεληπέτρου, Τα Καλά Παιδιά τού Γεραντώνη, Το Αλφαβητάριο των Δ. Ανδρεάδη, Ανδρέα Δελμούζου, Παύλου Νιρβάνα, Ζαχαρία Παπαντωνίου και Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Οι τρεις φίλοι και Ο Νέος Γεωργός τής Γαλάτειας Καζαντζάκη, τα Κρινολούλουδα της Αρσινόης Ταμπακοπούλου και της Θεώνης Δρακοπούλου, της Μυρτιώτισσας, Τα Ψηλά Βουνά τού Παπαντωνίου, τα Ελληνόπουλα των Νιρβάνα και Δ. Γ. Ζήση, το Αναγνωστικό τών Στέλιου Σπεράντζα, Β. Πετρούνια, Φ. Κολοβού και Α. Μεταλλινού, Τα Αετόπουλα της Ρόζας Ιμβριώτη, Το ραζακί σταφύλι τών Ανδρέα Καρκαβίτσα και Ν. Έλατου, ο Στάθης Σταθάς τών Στράτη Μυριβήλη και Δημοσθένους Ανδρεάδου, Ο πύργος τού Βοσπόρου των Γρηγορίου Ξενόπουλου, Αριστοτέλους Κουρτίδη και Γ. Κονιδάρη.
Στα βιβλία αυτά σπουδαίοι Έλληνες εικαστικοί έστησαν το σκηνικό τού μύθου στην παιδική ψυχή. Μεταξύ αυτών είναι ο Μάριος Αγγελόπουλος, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Αντώνης Βώττης, ο Βάσος Γερμενής, ο Κώστας Π. Γραμματόπουλος, ο Τάκης Καλμούχος, ο Νίκος Καστανάκης, ο Γιάννης Κεφαλληνός, ο Φώτιος Κόντογλου, ο Κωνσταντίνος Μαλέας, ο Γιώργος Μανουσάκης, η Λουίζα Μοντεσάντου, ο Ευθύμιος Παπαδημητρίου, ο Πέτρος Ρούμπος, ο Γεράσιμος Στέρης, ο Τάσσος.
Τριγυρνώ στα εξώφυλλα: Πρώτη Τροφή τού Υγιούς Ανθρωπίνου Νοός, Συγγραφείσα Γερμανιστί παρά Καρόλου Τραϋγότου Θείμη, και μεταφρασθείσα παρά Γ. Γενναδίου, προς χρήσιν τών απανταχού σχολείων, Εν Αθήναις 1862. Βιβλίον Αναγνώσεως και Διδασκαλίας διά τους παίδας μετά 80 εικόνων κατά το κείμενον Γεωργίου Βρούνω, υπό Μ. Δ. Σακκορράφου, Εν Αθήναις 18;. Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της σήμερον, προς διδασκαλίαν τών παίδων, συνταχθείσα μεν υπό Κωνσταντίνου Παπαρρηγοπούλου, εκδοθείσα δε δαπάνη Ανδρέου Κορομηλά, Εν Αθήναις 1853. Αρχαία Ιστορία, διηγημένη εις τα παιδία, εκ του γαλλικού τού Lamè Fleury, υπό Ε. Α. Σίμου, Εν Αθήναις 1872.
Σε θέση ξεχωριστή είναι τα σχολικά βιβλία τής αγγλόφωνης ομογένειας: «Αφαβητάριον – First Grade Primer», «Βιβλίο Ασκήσεων – Work Book». Δίπλα τους βιβλία για τους Ρωμιούς τής Πόλης: Επίτομος Βιογραφική Ιστορία τών Σουλτάνων τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Ιερά Ιστορία, Αναγνωσματάρια. Και βιβλία για τους Ελληνόπαιδες, των οποίων οι γονείς κατέφυγαν στις τότε σοσιαλιστικές χώρες, ύστερα από τον Εμφύλιο. Διαβάζουμε σε ποίημα σε Αλφαβητάρι, που εκδόθηκε στην Αλβανία: «…Το Αλφαβητάρι πάει, / διαβάζω, γράφω ορθά / κι ευχαριστώ το Κόμμα / που με ’μαθε πολλά». Και αλλού υπό τον τίτλο «Το χωριό φωτίστηκε»: «Το Κόμμα έφερε το φως. Όλο το χωριό ήταν σε μεγάλη γιορτή. Άναψαν τα φώτα. (…) Όλος ο κόσμος φώναζε: Ζήτω το Κόμμα! Ζήτω ο σ. Ενβέρ!». Σε άλλο βιβλίο με τη φωτογραφία τού Γρηγόρη Λαμπράκη διαβάζουμε: «Αυτές τις μέρες είμαστε πολύ στεναχωρημένα όλα τα ελληνόπουλα του σχολειού μας. Δεν έχουμε όρεξη ούτε για παιγνίδια, ούτε για τίποτα. Οι συμμαθητές μας Τσέχοι ρωτούν γιατί είμαστε έτσι όλα στεναχωρημένα. Τους λέμε πως κει κάτω στην όμορφη πατρίδα μας, που γέννησε τη δημοκρατία και οι ποιητές μας τραγούδησαν την ειρήνη, έγινε αυτές τις μέρες ένα μεγάλο κακό. Οι εχθροί τής ειρήνης δολοφόνησαν έναν μεγάλο αγωνιστή, το Γρηγόρη Λαμπράκη. Τον σκότωσαν γιατί ήθελε την ειρήνη και τη φιλία ανάμεσα στους ανθρώπους. Και οι συμμαθητές μας, καθώς τους διηγούμασταν γι’ αυτό το μεγάλο κακό, μας κοιτούσαν και δεν μπορούσαν να καταλάβουν πώς μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι τόσο κακοί που να σκοτώνουν τους φίλους τής ειρήνης…».
Παραμύθια εικονογραφημένα, Η Κοκκινοσκουφίτσα, η Σταχτοπούτα. Και περιοδικά που άφησαν εποχή: «Η Διάπλασις των παίδων», «Η Ζωή τού Παιδιού», το «Ελληνόπουλο – ο Θησαυρός τών παιδιών». Ορίστε και το βιβλίο για τη Χρηστομάθεια, που διδασκόταν στο Ελληνικό Σχολείο ή Σχολαρχείο, όπως το είπε ο λαός.
Να και τα τετράδια Γραφής, που παλιά ήταν μόλις δωδεκασέλιδα. Επίσης τα τετράδια Ιχνογραφίας, Καλλιγραφίας, το Φυτολόγιον. Σάκες πάνινες, υφαντές, δερμάτινες. Σχολικές ποδιές. Πλάκα και κοντύλι, πένες, μελανοδοχεία. Νερομπογιές, κραγιόν, μολύβια. Ξύλινες κασετίνες συρταρωτές και με αριθμητή. Η σφυρίχτρα του δασκάλου, το σχολικό κουδούνι, το τύμπανο για τις σχολικές παρελάσεις. Χαρτοϋφαντική, συρματοπλεχτική, υφαντική σε κεραμίδια για το μάθημα της Χειροτεχνίας. Και φυσικά το απαραίτητο τετράδιο της τιμωρίας, όπου ο ελεγχόμενος μαθητής υποχρεώθηκε να γράψεις εκατό φορές: «Ο φθόνος βασανίζει συνεχώς την καρδίαν».
Από τη συλλογή δεν μπορούν βεβαίως να λείπουν τα λευκώματα, ο πρόδρομος του Facebook, όπως χαρακτηριστικά είπε ο Παύλος. Διαβάζουμε τι απαντά στο ερώτημα «Ποιο είναι το όνειρό σας για το μέλλον;» η έφηβη που υπογράφει «Λάτρις Μουσικής»: «Να πάρω έναν σύζυγο πιστό, αγαθό στην ψυχή, λεπτό στους τρόπους, νοικοκύρη σπάνιο, τακτικό στις υποχρεώσεις του και με οικονομική επάρκεια, δηλαδή τον ιδανικό σύζυγο. Ν’ αγαπά την Μουσική».
Μπαίνουμε στη σχολική αίθουσα. Η έδρα τού δασκάλου, τα θρανία, ο μαυροπίνακας, πάνω από τον οποίο κρέμεται η εικόνα τού Χριστού. Ο άβακας, η υδρόγειος, η τιμωρός βέργα και η επιγραφή, «Ο μη δαρείς ου παιδεύεται». Στους τοίχους ο Διάκος, ο Καραϊσκάκης, ο Κολοκοτρώνης και η Μπουμπουλίνα, η Χάρτα τού Ρήγα, ο χάρτης πρώτης αναγνώσεως, πίνακες Γραμματικής και Αριθμητικής, ο χάρτης Τέσσερις Εποχές. Μια δεύτερη αίθουσα είναι αφιερωμένη στους μύθους τού Αισώπου και άλλη στην Εκπαίδευση άλλων χωρών, για να καταδειχτεί, με τα σχολικά τους βιβλία, ότι τα παιδιά είναι ίδια παντού. Δίπλα η συλλογή Μιχάλη Καΐρη με χαρτοκόπτες, πένες, μολύβια, σημειωματάρια, καθώς και τυπογραφείο. Σε άλλη αίθουσα γίνεται επίδειξη πειραμάτων και προβολή ντοκιμαντέρ γύρω στις γεωλογικές διαδικασίες, που οδήγησαν στο σήμερα θαυμαστό τοπίο των Μετεώρων. Στους τοίχους εκεί εκτίθενται χαρακτικά, χαλκογραφίες και φωτογραφίες, όπου καταγράφεται η ιστορία τών μονών και της πόλης. Διαβάζουμε τα ονόματα των T. Taylor, Luis Duprè, Henry Charles Seppings Wright, μοναχού Παρθενίου εξ Ελασσώνος, Christopher Wordsworth, Αμάνδου φον Σβάιγγερ Λέρχενφελντ, M. Haussullier.
Στο μουσείο εκτίθεται και μέγα πλήθος επισήμων εγγράφων (Πιστοποιητικόν Δημοτικού σχολείου (1906), Ενδεικτικόν και Δελτίον Προβιβασμού, Έλεγχος Προόδου και Διαγωγής, Απολυτήριον Ημιγυμνασίου, Διπλότυπος απόδειξις πληρωμής εκπαιδευτικών τελών εγγραφής (1947), Πτυχίον τής Μεγάλης τού Γένους Σχολής – Εν Κωνσταντινουπόλει 1869, Απολυτήριον Ζωγραφείου Γυμνασίου) και παλαιτύπων: Λυκούργου Λόγος Κατά Λεωκράτους εκδοθέντος και διορθωθέντος υπό Αδαμαντίου Κοραή, Εν Παρισίοις 1826· Αρχιεπισκόπου Ευγενίου τού Βουλγάρεως, Αδολεσχία. Φιλόθεος, Δαπάνη Ζωσιμάδων εξ Ιωαννίνων, επιστασία Ανθίμου Γαζή, Εν Βενετία 1801· Νεοφύτου Βάμβα, Στοιχεία Φιλοσοφίας, Εν Αθήναις 1838· Νεοφύτου Δούκα, Γραμματική Τερψιχόρα, Εν Βιέννη 1809·Κωνσταντίνου Οικονόμου τού εξ Οικονόμων, Τέχνης Ρητορικής Βιβλία, Εν Βιέννη 1813. Κοντά σε αυτούς οι Θεσσαλοί: Δημήτριος Αλεξανδρίδης εκ Τυρνάβου, Κωνσταντίνος Κούμας εκ Λαρίσης, Στέφανος Κομμητάς εκ Φθίας, Θεόκλητος Φαρμακίδης εκ Νικαίας Λαρίσης. Κεράκι αφτούμενο για τους Δασκάλους τού Γένους.
Σε άλλη προθήκη παρουσιάζονται έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων σε εκδόσεις από το 1526 έως το 1750.
Το Μουσείο Ελληνικής Παιδείας υπάρχει και δίνει και παίρνει ζωή. Καθημερινά φτάνουν σε αυτό εκατοντάδες επισκέπτες, ιδίως μαθητές. Πρέπει να λεχθεί ότι η Πολιτεία δεν έχει προσφέρει την ελάχιστη βοήθεια σε αυτό το έργο και δεν λέω κάτι νέο. Βέβαια καμιά φορά σκέπτομαι ότι τούτη η στάση ίσως είναι μια πρακτική, για να ξεχωρίζουν τα άξια της πατρίδας τέκνα. Κι όχι λίγες φορές θυμάμαι την προτροπή τού Χριστιανόπουλου να μη δεχόμαστε για το έργο μας χρήματα από κορβανάδες.